Nasz patron

XVIII wiek w historii Rzeczpospolitej Obojga Narodów uchodzi za tragiczny dla Polski i Polaków. Osłabienie władzy królewskiej, samowola szlachecka, powszechnie używanie liberum veto oraz wolna elekcja, przez którą obce państwa mogły bezsprzecznie ingerować w losy naszego kraju, doprowadziła do upadku Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Porażki wojenne z początku XVIII wieku uwidoczniły słabość kraju, czego konsekwencją był rozbiór z 1772 roku. W 1788 roku został zwołany Sejm Wielki zwany inaczej Sejmem Czteroletnim. Najważniejszą ustawą uchwaloną podczas jego obrad była Konstytucja z 3 maja 1791 roku zwaną inaczej ustawą rządową.  Tekst ustawy zasadniczej został  przedłożony sejmowi, który zatwierdził go jednogłośnie, a następnie król go zaprzysiągł.

Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie konstytucją „dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic […] konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy.”

Konstytucja z 3 maja 1791 roku – jeden krótki dokument złożony z jedenastu artykułów – znosiła wszystkie nadużycia starego systemu. Określała prawa i obowiązki mieszkańców kraju oraz zasady organizacji władzy państwowej. Wprowadzała uprzywilejowaną pozycję Kościoła Katolickiego. Pozbawiła prawa głosowania szlachtę nie posiadającą ziemi. Zakazywała ograniczania posłów instrukcjami sejmikowymi. Szlachta ziemiańska zachowała swoje przywileje: wolność, nietykalność osobistą, pełne prawo własności i zwierzchności nad chłopami. Mieszczanie mieli zagwarantowaną nietykalność osobistą, prawo do piastowania niższych urzędów sądowych i administracyjnych, rang oficerskich oraz nabywania dóbr ziemskich. Chłopów konstytucja wzięła pod opiekę prawa i rządu krajowego, ale nie zmienił się ich dotychczasowy status społeczny i prawny. Ustawa znosiła liberum veto oraz wolną elekcję. Wnosiła dziedziczność tronu w saskiej dynastii Wettinów. Wprowadzała trójpodział władzy. Władzą ustawodawczą określono dwuizbowy sejm, a wykonawczą króla wraz z rządem, tak zwaną Strażą Praw. Wprowadzono niezawisłe sądownictwo. Armii nadano charakter narodowy. Konstytucja znosiła dotychczasowy podział Rzeczpospolitej Obojga Narodów na Koronę i Litwę, zlikwidowano odrębne instytucje centralne, wojsko i skarb, co miało doprowadzić do jednolitego i scentralizowanego państwa.

Przyjęcie Konstytucji 3 Maja odbiło się szerokim echem za granicami Polski, szczególnie w Stanach Zjednoczonych i Francji. W Rzeczpospolitej niezadowolona część magnaterii z poparciem państw ościennych, szczególnie Rosji i Prus była przeciwna zmianom. W 1792 roku doprowadziły do konfederacji targowickiej, a w konsekwencji do wojny z Rosją. Wydarzenia te doprowadziły do obalenia Konstytucji 3 Maja i upadku Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

OPRACOWAŁ WALDEMAR SZARATA